Làm thế nào để dạy học trực tuyến hiệu quả

Dịch Covid-19 kéo dài quá lâu, khiến các trường học đóng cửa, học sinh ở nhà phải học trực tuyến hoặc qua truyền hình. Tuy nhiên khi đánh giá về dạy học trực tuyến, các chuyên gia có chung nhận định: Hiệu quả dạy học thấp, học sinh không hoạt động tập thể, không giao tiếp trực tiếp, mất kết nối với bạn bè, thầy cô và xã hội; ảnh hưởng tâm lý, sức khỏe; tạo ra sự mệt mỏi, căng thẳng cho người dạy và người học.

Nguyên nhân cơ bản của thực trạng trên là do việc dạy học chưa biết tận dụng và khai thác triệt để thế mạnh của môi trường không gian số. Các trường chủ yếu chỉ là điều chỉnh hoặc bê nguyên cách dạy học trực tiếp áp dụng cho dạy học ở môi trường không gian số.

Chưa tận dụng môi trường không gian số

Vai trò của người thầy dạy học trong môi trường không gian số là người định hướng, dẫn dắt chứ không phải chỉ truyền thụ kiến thức một chiều thông qua các video hay bài dạy điện tử. Tuy nhiên, cách dạy học trực tuyến hiện nay nhiều trường học không biết tận dụng những đặc điểm điển hình của môi trường không gian số để dạy học trực tuyến có hiệu quả cho học sinh. Dạy học trực tuyến vẫn theo cách dạy cũ, phần đông các lớp học trực tuyến vẫn là thầy, cô “độc diễn” theo giáo án sẵn có.

Trong dạy học trực tuyến cần đơn giản hóa nội dung. Thời khóa biểu cần lập mới, không thể vẫn giữ nguyên và cách quản lý học sinh cũng phải khác. Dạy học trực tuyến có hạn chế trong việc đánh giá nhằm xếp hạng và so sánh học sinh theo chuẩn là rất khó khăn, không thể làm được. Tuy nhiên, khi đánh giá nhằm xem xét sự tiến bộ của học sinh lại đơn giản và chính xác hơn trong môi trường không gian số. Phương pháp đánh giá này là rất tiến bộ và là xu hướng hiện đại của nhiều quốc gia. Dạy học trực tuyến của chúng ta lại bỏ qua, hầu như không biết tận dụng. Dạy học trực tiếp và dạy học trực tuyến là hai phương thức dạy học khác nhau và không thể phủ nhận nhau. Tuy nhiên nếu chúng ta biết tận dụng thế mạnh của từng phương thức để cấu trúc chung trong một chiến lược học tập trong môi trường không gian số sẽ đem lại hiệu quả rất tốt cho người học và cho giáo dục.

Phương thức dạy học đảo ngược

Để dạy học trực tuyến hiệu quả có thể áp dụng phương thức dạy học “đảo ngược”. Phương pháp này chính là cụ thể hóa khái niệm “lớp học đảo ngược” được coi là chiến lược học tập mới và được hình thành tại Mỹ từ những năm 1990. Phương thức này đã mở ra cho quá trình dạy học trong môi trường không gian số đạt hiệu quả cao và tối ưu nhất. Tóm tắt cách làm đó như sau:

Vào đầu giờ giáo viên làm các thủ tục chào hỏi, kiểm diện sĩ số, tạo cảm hứng, gây tâm thế hồ hởi, hưng phấn trước khi các em bước vào buổi học (hoặc ngày học) mới. Trên cơ sở thời khóa biểu được quy định, giáo viên giao nhiệm vụ học tập của từng môn học (số môn phải ít hơn khi học trực tiếp) cho học sinh.

Sau đó, học sinh phải tự giác, tự học để hoàn thành những công việc học tập mà thầy, cô giao cho. Việc hoàn thành đầu việc được giao tùy khả năng của mỗi em mà có thời gian kết thúc khác nhau. Cuối buổi học hoặc ngày học, giáo viên quay trở lại gặp học sinh lần nữa để: Giải đáp thắc mắc, củng cố bài học và đánh giá kết quả học tập từng em. Ở phần này, học sinh được tương tác với giáo viên, được rèn luyện khả năng diễn giải, được nói lên những suy nghĩ riêng của mình. Điều này thật sự hữu ích để phát triển nhân cách toàn diện cho học sinh.

Việc đánh giá học tập không nhất thiết đồng loạt bởi vì có những em khó khăn, khả năng còn hạn chế chưa hoàn thành ngay nhiệm vụ học tập, đôi khi cần sự hỗ trợ của gia đình và khi ấy giáo viên cho “nợ” và chưa đánh giá. Đánh giá học sinh là đánh giá sự tiến bộ học tập cá nhân người học mà không phải là so sánh hay xếp hạng như cuộc thi giữa các học sinh với nhau.

Nếu bài học là loại cung cấp kiến thức mới, giáo viên xây dựng các video hay và hấp dẫn rồi đưa lên môi trường mạng của trường. Học sinh có thể xem nhiều lần và vào bất cứ lúc nào để cùng tìm hiểu và học bài mới. Nếu bài học là loại luyện tập, củng cố kiến thức, học sinh làm bài và xong khi nào sẽ đăng tải ngay lên mạng của trường, giáo viên có trách nhiệm phản hồi, đánh giá ngay và sớm nhất có thể cho học sinh.

Phương thức dạy học đảo ngược là cách dạy học hiện đại và tối ưu trong môi trường dạy học không gian số và số hóa. Nó rèn luyện cho người học kỹ năng tự học và tiến tới tạo dựng phong cách học tập suốt đời cho trẻ. Người học có điều kiện thực hành kỹ năng, thảo luận tình huống, tranh luận, thuyết trình cá nhân và thảo luận nhóm.

Học tập thật sự cá thể hóa cao người học. Việc học diễn ra ở mọi lúc, mọi nơi, theo quy mô lớn, nhiều lớp, nhiều học sinh. Duy trì hoạt động dạy học liên tục, đa dạng. Tận dụng giáo viên giỏi trong trường để chủ trì xây dựng các video và các bài tập mẫu cho toàn trường. Học sinh không bị áp lực bằng cách thả lỏng, thông qua các trò chơi và hoạt động nhóm.

ĐẶNG TỰ ÂN – Nguyên Vụ trưởng Giáo dục tiểu học (Bộ Giáo dục và Đào tạo)